زعفران با نام علمی کروکوس ساتیووس از خانواده زنبقیان (ایریداسه) میباشد. این گیاه کوچک و چندساله با ارتفاع 10 تا 30 سانتیمتر و دارای ریشه ای پیازی و کروی شکل است.
هر پیاز 6 تا 9 برگ باریک شبیه علف های چمنی تولید میکند و از وسط پیازساقه ی محکم و زیرزمینی بیرون می آید که برگهای باریک علفی به آن متصل شده اند. از میان برگهای علفی و دراز بیرون زده از زمین، ساقه گل پدیدار میشود که در انتها به یک یا دو و گاهی سه غنچه مولد گل منتهی میگردد.
گل اولین اندامیست که در پائیز ظاهر میشود با سه گلبرگ و سه کاسبرگ بنفش روشن و همرنگ که تشخیص آنها را بسیار دشوار میسازد. از مادگی گل، خامه باریکی خارج میشود به رنگ زرد روشن که به کلاله سه شاخه ای به طول تقریبی 2 تا 3 سانتیمتر با رنگ قرمز درخشان، معطر و کمی تلخ منتهی میشود .
زعفران چیست؟
تاریخچه زعفران
نظریه های مختلفی درباره خاستگاه زعفران مطرح میشود اما برخی شواهد و مستندات تاریخی موجود دلالت بر آن دارد که رویشگاه اولیه زعفران در ایران بوده و از نواحی زاگرس به ویژه الوند منشاء گرفته است. کرکم یکی از قدیمیترین نامهای یافت شده زعفران در متون تاریخی میباشد.
بر اساس تاریخ مستند، کشت زعفران بیش از 3000 سال قدمت دارد. ستایش کنندگان پارسی باستان از زعفران به خاطر عطر خوش و رنگ زرد درخشانش برای ستایش خدایان خود در مراسم آئینی استفاده میکردند.
قدیمیترین اسنادی که درباره مصرف زعفران به دست ما رسیده، از دوره هخامنشیان میباشد. مقدار زعفران مصرفی دربار، روزانه دو مین ( منه یا مینا 498 گرم) در حدود یک کیلوگرم بوده است.
انواع زعفران
دسته
این زعفران شامل بخش قرمز رنگ زعفران یا کلاله به علاوه ی قسمت سفید رنگ آن یا خامه است که به شکلی مرتب در کنار هم قرار گرفته و با پیچیدن نخی به دور آن به شکل دسته در آمده است. که البته به آن دختر پیچ هم میگویند.
پوشال
در این زعفران طول کلاله ها بیشتر از خامه متصل به آن بوده و قسمت خامه بیش از چند میلیمتر نیست. جداکردن کلاله به همراه مقدار کمی از خامه، قبل از خشک شده زعفران صورت میگیرد و بخاطر شکل پوشال مانند و حجیمی که بخود میگیرد، زعفران پوشال نام گرفته است.
نگین
طرز تهیه ان مانند پوشال و قبل از خشک شدن زعفران میباشد با این تفاوت که اندازه خامه در حد صفر است.
این زعفران بخاطر رنگ دهی زیاد، عطر فراوان و ارزش بسته بندی بالا (بخاطر حجمش)، گرانترین زعفران موجود در بازار میباشد.
سرگل
زعفران سرگل از دسته یا پوشال تولید میشود و فاقد خامه است و دارای عطر و رنگ فراوان میباشد. بطور معمول برای بسته بندیهای رایج بازار، از این نوع زعفران استفاده میکنند.
کنج یا سفید
با جدا کردن زعفران سرگل از زعفران دسته یا پوشال، آنچه باقی میماند قسمت سفید یا خامه زعفران است که به آن کنج میگویند.
بلاگ زعفران پرسیکو
برای خواندن آخرین مطالب و اخبار زعفران به بلاگ پرسیکو سر بزنید.
نگهداری زعفران
زعفران باید دور از نور و رطوبت و در جای خشک و خنک نگهداری شود. بهترین ظروف برای نگهداری آن، فلزی و بعد شیشه ای رنگی در بسته هستند.
گستره کشت زعفران
کشت زعفران با اهداف اقتصادی در فاصله عرض های جغرافیایی 30 تا 40 درجه شمالی از مراکش ،اسپانیا و یونان تا منطقه کشمیر در هند و پاکستان جایی که آب و هوای قاره ای با تابستانی گرم و خشک و زمستانی با سرمای ملایم و مناسب برای کشت زعفران دارد، رایج میباشد، اما حدود 95 درصد آن در ایران و بخصوص خراسان بزرگ تولید میشود.
کاشت و برداشت زعفران
بطور کلی زعفران در نقاطی رشد میکند که آب و هوایی معتدل با تابستانهای گرم و خشک و زمستانهایی به نسبت ملایم دارد. لازم است که خاک مزارع زعفران شنی و رسی باشد و علاوه بر آن از فصل آیش گذشته باشد. بهترین کود برای زعفران،کود حیوانی است و زمین زیر کشت باید مسطح و هموار باشد.
بهترین زمان کشت زعفران از اواخر خرداد تا اوایل مهرماه میباشد که برای هر هکتار زمین زیر کشت، بین 3 تا 10 تن پیاز زعفران (بسته به نوع کشت) لازم است.
روش آبیاری زعفران به شیوه غرقابی است و نخشتین مرحله آبدهی به مزرعه زعفران در مهرماه انجام میشود. بعد از خشک شدن زمین با رعایت احتیاط که به پیازها آسیبی نرسد، زمین را شخم سطحی میزنند. با این شخم، خاکی که روی پیاز قرار گرفته نرم میشود تا گیاه زعفران به راحتی به رشد خود ادامه دهد. در واقع با این کار برای بیرون آمدن نخستین برگهای گیاه و پس از آن ساقه گل زعفران، از فشردگی خاک کم میشود.
دومین مرحله آبیاری بعد از برداشت گل زعفران است و تا شروع بهار 2 تا 3 بار و با شروع بهار به یک یا دو بار آبیاری نیاز دارد. از دومین ماه بهاربه بعد به دلیل گرم شدن هوا، برگهای سوزنی شکل گیاه زرد شده و گاهی از آن برای تغذیه دامها استفاده میشود.